Ubuzima n’Urugendo rwa Muammar Gaddafi kugeza apfuye

Mu myaka irenga 40, Muammar Gaddafi yayoboye Libiya nk’umuyobozi wihaye intego yo kubaka igihugu gikomeye, cyigenga kandi cyubahwa. Yavanye Libiya mu buja bw’Abanyaburayi, ayigira igihugu cyari mu bifite ubukungu bukomeye muri Afurika, aho abaturage bagiraga ubuzima bwiza kurusha ahandi henshi ku mugabane. Yari umugabo ukundwa n’abamubonagamo umuyobozi wihariye, utajya yemera kugengwa, ariko nanone yari umwanzi ukomeye w’ibihugu by’ibihangange byamubonaga nk’imbogamizi ku nyungu zabyo. Ariko se, ni gute uyu muyobozi wiyemeje guharanira ubwigenge bw’Afurika yaje kugwa mu menyo y’intambara, aho abamurwanyaga bafashijwe n’ibihugu bikomeye? Kuki yarenze ku mahirwe yo guhunga, agahitamo kuguma mu gihugu cye kugeza ku munota wa nyuma? Iyi nkuru irakwereka urugendo rwa Gaddafi kuva mu gisirikare kugeza ahiritse ubwami bwa Libiya, uko yayoboye igihugu cye akoresheje ingufu n’icyerekezo, n’uburyo yahisemo gupfira mu gihugu cye aho kugihunga. Muammar Muhammad Abu Minyar al-Gaddafi yavukiye mu mwaka wa 1942 muri Libiya, mu muryango w’aborozi ba bahebeli. Yize muri Akademiya ya Gisirikare ya Benghazi, nyuma y’aho ajya kwihugura mu Bwongereza mu 1966. Ku wa 1 Nzeri 1969, Gaddafi, wari umusirikare, yayoboye ihirikwa ry’ubutegetsi bwa King Idris I, umwami wa Libiya. Yashinze Leta ishingiye ku mbaraga za gisirikare, ahindura Libiya igihugu kigendera ku mahame y’ubusosiyalisiti (Socialism) n’Ubwigenge bwa Afurika. Gaddafi yashinze “Jamahiriya”—ubutegetsi bw’abaturage bugendera ku gitabo cye yise Green Book, aho yavuze ko demokarasi ishingiye ku mashyaka atari yo igomba kuyobora isi. Yashyize imbere politiki yo kurwanya ibihugu by’Uburengerazuba, ashyigikira inyeshyamba zitandukanye. Mu 2011, Libiya yibasiwe n’imyigaragambyo yari mu rwego rwa Arab Spring, aho abaturage basabaga impinduka. Gaddafi yanze kurekura ubutegetsi, aburira abarwanya Leta ko bazafatwa nk’abagambanyi. Ibihugu by’Uburayi na Amerika byashyigikiye abarwanyi bo muri Libiya, NATO itangiza ibitero by’indege kuri Leta ye. Mu Kwakira 2011, nyuma y’amezi menshi y’imirwano, abarwanyi bafatiye Gaddafi mu mujyi wa Sirte. Ku wa 20 Ukwakira 2011, yafashwe ari muzima ariko ahita akorerwa iyicarubozo mbere y’uko araswa n’abo barwanyi. Videwo z’ifatwa rye zagaragaje uburyo yari yavuye amaraso, anasaba kuticwa. Nyuma y’aho, umurambo we werekanywe mu isoko mu mujyi wa Misrata. Urupfu rwa Gaddafi rwasize Libiya mu bushyamirane bw’amatsinda atandukanye, igihugu kiba nta buyobozi bufatika. Kugeza ubu, Libiya iracyafite ibibazo bya politiki n’umutekano kubera isenyuka ry’ubutegetsi bwe.

Amateka ya Lucky Dube: Twibuke Umurage w’umuziki n’ubutumwa budashira

Mu buhamya bw’umuziki, hari abahanzi bamwe bahinduye amateka, bakaba isoko y’ihumure, impinduka, n’ubumwe. N’ubwo ibintu byose bihinduka, hari amagambo n’indirimbo zibasha gutera impinduka mu buzima bw’umuntu. Lucky Dube, umuhanzi w’icyamamare mu muziki wa reggae, ni umwe mu bahanzi batazibagirana. Umuziki we ntabwo wari ugereranywa gusa n’umuziki, ahubwo wari urubuga rwo gusangiza isi ubutumwa bw’ubumwe, uburenganzira bwa muntu, n’ubutabera. Kandi n’ubwo urupfu rwe rwabaye agahinda ku bakunzi be, umurage yasigiye isi ni igihango gikomeye. None rero, reka turebe hamwe amateka ye, urugendo rwe rutangaje mu muziki, n’ubutumwa yakomeje kugeza ku bakunzi be kugeza ku mpera z’ubuzima bwe. Lucky Dube yavukiye muri Soweto, muri Johannesburg, ku itariki ya 3 Gicurasi 1964, mu muryango w’abakene. Yari umwe mu bana 7, ariko yakuze mu buzima bw’umukene, afite ibibazo by’imibereho bikomeye, cyane cyane nyuma y’urupfu rwa se. Nyuma yo gukura mu buzima bukomeye, Lucky Dube yahuye n’imbogamizi nyinshi mu rugendo rwe rw’umuziki. Akiri muto, Lucky Dube yakundaga umuziki wa reggae cyane, cyane cyane indirimbo za Bob Marley. Yatangiye kwiga kuririmba muri kiliziya, aho yiga ibikoresho by’umuziki. Akiri umwana, yaje kubona amahirwe yo gukora umuziki bwa mbere, asubiramo indirimbo za reggae n’izindi zigezweho. Ibi byamufashije gutangira kwinjira mu ruganda rw’umuziki, akinjira mu muryango wa reggae. Mu mwaka wa 1984, Lucky Dube yashyize ahagaragara album ye ya mbere yitwa “Lucky Dube and the Super Power”. Nubwo atamenyekanye cyane muri icyo gihe, ibikorwa bye byaje kumenyekana bitinze nyuma yo gushyira hanze album ye ya kabiri, “Prisoner” (1989). Iyi album niyo yamugejeje ku izina rikomeye muri Afurika y’Epfo, kandi yatumye yamenyekana mu bihugu bya Afurika yose. Iyi album yagaragazaga neza ubutumwa bwa Lucky Dube bwo kugaragaza ibibazo by’ubuzima bw’abaturage bo muri Afurika, cyane cyane ibibazo by’ubukene n’uburenganzira bwa muntu. Mu myaka yakurikiyeho, Lucky Dube yanditse album nyinshi zashegeshe imitima y’abafana, harimo “Victims” (1993) na “Soul Taker” (1999). Izi album zagaragazaga ubutumwa bw’ubumwe, urukundo, n’ubutabera, by’umwihariko ku bijyanye n’ivangura ry’amoko n’ibibazo by’uburenganzira bwa muntu muri Afurika y’Epfo mu gihe cya Apartheid. Dube yari ashyigikiye impinduka, kandi yagiraga uruhare mu bikorwa byo guhindura imyumvire no kwigisha abantu kugirana ubwumvikane no kurwanya ivangura.   Mu myaka ya 1990 na 2000, Lucky Dube yashyize ahagaragara album nyinshi zakunzwe ku rwego mpuzamahanga, harimo “Different Colours” na “The Other Side” (2003). Indirimbo ze zakundwaga cyane muri Amerika, Uburayi, ndetse na Afurika. Yabashije kwitabira ibitaramo bikomeye mu bihugu bitandukanye ku isi hose. Umuziki we wa reggae, uhuza ubutumwa bw’impinduka n’ubumwe, warakunzwe cyane n’abantu bo mu bihugu bitandukanye. Lucky Dube yamenyekanye ku isi hose kubera ubutumwa bwa reggae, ariko n’ubuzima bwe bwite bwari impano. Yari umugabo w’imico myiza, kandi akunda gukorera ibikorwa by’urukundo. Yari ashyigikiye abagore, abana, ndetse no gufasha abatishoboye. Yari afite umuryango w’abana batandatu, kandi akunda kubarera no kubashyigikira mu rugendo rwabo. Ku itariki ya 18 Ukwakira 2007, Lucky Dube yatemwe n’abajura mu gace ka Rosettenville, muri Johannesburg. Yari arimo gutwara imodoka ye, kandi ubwo yageragezaga gukumira abashaka kumwiba, yararashwe. Urupfu rwe rwateye agahinda gakomeye mu bafana be n’abantu benshi mu gihugu cye ndetse no ku isi hose. Yari umuhanzi w’icyamamare, kandi urupfu rwe rwagize ingaruka zikomeye ku muziki wa reggae no ku mitima y’abantu. Nubwo Lucky Dube yitabye Imana, umurage we mu muziki no mu buzima bw’abaturage wagaragaye mu bikorwa bye byo guharanira uburenganzira bwa muntu, ubumwe n’ubutabera. Indirimbo ze zakomeje kubaho mu mitima y’abakunzi be ndetse no mu muziki wa reggae. Amagambo ye y’ubwenge, urukundo, n’impinduka bizakomeza kuba umurage udashira. Lucky Dube yakomeje kuba isoko y’ihumure no guhindura ubuzima bw’abantu benshi muri Afurika no ku isi. Lucky Dube ntabwo yabaye gusa umuhanzi w’icyamamare; yari n’umwigisha w’ubuzima. Yigishaga abantu kubana mu mahoro, guharanira amahoro no kwiyubaka. Nubwo urupfu rwe rwateye agahinda, ibikorwa bye by’umuziki bizakomeza kuba isomo rikomeye ku bantu bose bashaka gukora impinduka mu buzima no mu muryango. Amateka ya Lucky Dube aratanga ubutumwa bw’impinduka, ubwiyunge, no kubana mu mahoro. Yakoze umurimo w’indashyikirwa mu muziki wa reggae, kandi umurage we uzakomeza kubaho mu mitima y’abakunzi be, ndetse no mu buzima bw’abantu bose bafashe ubutumwa bwe nk’icyitegererezo. Ufite ibitekerezo cyangwa inyunganizi ku mateka ya Lucky Dube? Andika muri comment cyangwa utwandikire kuri email yacu: ikosoraradio@gmail.com.

Umugore wo muri Kenya Yatanze Umuburo ku Bantu Bambaraga Imikufi yo mu Rukenyerero

Umugore wo muri Kiambu/Kenya yatangaje inkuru iteye ubwoba ku bijyanye n’imikufi yambarwa ku rukenyerero, avuga ko hari abayikoresha mu buryo bw’umwijima kugira ngo bagire ubushobozi bwo kugenzura abagabo. Yasabye abagabo kwitonda iyo bagiye mu rukundo n’abagore bambaye iyo mikufi, kuko atari buri gihe iba ari iy’ubwiza gusa. Ubusobanuro Buri Inyuma y’iyi Mikufi Mu muco wa Afurika, imikufi yambarwa ku rukenyerero imaze igihe kinini ikoreshwa nk’ikimenyetso cy’ubwiza, uburinganire n’icyubahiro. Ariko, uyu mugore yavuze ko hari bamwe bayikoresha mu buryo bw’amayobera, aho bashobora kuyisengera cyangwa kuyivugaho amagambo ya gihanuzi kugira ngo igire imbaraga zo gukurura abagabo no kubategeka. Yagize ati: “Hari abagabo baba baboshywe n’abagore batabizi, bagakora ibyo batashakaga, bakayoborwa n’amarangamutima atumvikana, kubera imbaraga ziba muri iyi mikufi.” Yavuze ko hari abagore bajya ku bapfumu cyangwa abapfumu b’iki gihe kugira ngo babakorere imikufi ifite imbaraga zidasanzwe. Iyo bayambaye, igira uruhare mu gutuma abagabo bayikururwa, ntibabashe gucika cyangwa kubirinda. Uyu mugore yasobanuye ko hari abagore bakoresha iyi mikufi kugira ngo bagire ubushobozi bwo kugenzura abagabo babo, cyane cyane mu bijyanye n’ubukungu. Ati: “Hari abagabo bashiduka batakaje amafaranga yabo yose batabizi, cyangwa bakagira amarangamutima akabije ku mugore umwe kugeza aho batakibasha kwifatira imyanzuro.” Yakomeje avuga ko abagabo bakwiye gushishoza igihe bagiye mu rukundo n’umugore wambara imikufi yo mu rukenyerero, by’umwihariko niba babona bafite urukundo rudafite ibisobanuro kandi baramutse bagerageje kuva mu mubano bikabananira. Ubwitonzi no Kumenya Ukuri Iyi nkuru yatangaje benshi, bamwe bakaba babifata nko kwitiranya ibintu, mu gihe abandi bumva ko harimo ukuri. Abahanga mu muco bavuga ko iyi mikufi ari igice cy’umuco wa Afurika kandi ko atari byiza kuyigira mbi. Nyamara, bamwe mu bayobozi b’amadini basabye abantu kuba maso, bagasenga kandi bagashishoza mu mibanire yabo. Uyu mugore wo muri Kiambu/Kenya yaboneyeho umwanya wo gusaba abagabo kwitonda no gushishoza igihe bagize amarangamutima akabije kuri bamwe mu bagore bambara iyi mikufi. Nubwo umuntu ashobora kudaha agaciro iyi myemerere, iyi nkuru yagaragaje ko abantu bakwiye kugira ubushishozi mu buzima bwabo bw’urukundo no kwirinda ibyo batumva neza.

Urugendo Rw’umunyabigwi w’ibihe byose”Arnold Schwarzenegger”

Mbese wigeze wibaza uko umusore wavukiye mu muryango ukennye muri Austria yaje kuba umwe mu bantu bakomeye ku isi?   Uyu ni Arnold Schwarzenegger, umugabo watangiriye mu mikino ngororamubiri, yinjira muri sinema akayobora Hollywood, hanyuma agatangaza isi yose ajya muri politiki. Iyi ni inkuru y’umuntu utigeze areka inzozi ze, ahubwo akazitwara nk’intwaro yo gutsinda ibikomeye byose mu buzima. Arnold Alois Schwarzenegger yavukiye ku itariki ya 30 Kanama 1947, mu mudugudu muto muri Austria. Yakuriye mu muryango utifashije, aho se yari umupolisi ukaze cyane. Mu gihe abandi bana baterwaga imbaraga no gukina umupira w’amaguru, we yarotaga kuzaba umuntu ukomeye muri Amerika. Afite imyaka 15, Arnold yatangiye kwiyegurira imyitozo ngororamubiri (bodybuilding), akabyuka kare buri munsi akikorera ibikoresho bitari byoroshye. Imitsi ye ntiyakuze kubera guhurwa, ahubwo yakuze kubera icyerekezo. Kugira ngo inzozi ze zibe impamo, Arnold yakoraga imyitozo inshuro ebyiri ku munsi, akareba amafoto y’abakinnyi b’imbaraga (bodybuilders) bo muri Amerika, maze agasaba Imana kuzagera iyo bigeze. Mu 1967, Arnold yabaye Mr. Universe bwa mbere afite imyaka 20, aba umukinnyi muto wabigezeho mu mateka. Ibi byari intangiriro y’ubutwari bwe mu gukoresha imbaraga n’ubwenge mu kubaka umubiri udasanzwe. Yegukanye Mr. Olympia inshuro 7, akaba umwe mu bagabo bamenyekanishije bodybuilding ku rwego mpuzamahanga. Igihe cyose yabaga ku rubyiniro, abantu baratangaraga bati: ‘Uyu muntu si umuntu usanzwe!’ Ariko Arnold ntiyashakaga gusa kuba umuhanga mu kwerekana imitsi, yashakaga ikintu kirenze ibyo. Nyuma yo kwigaragaza muri bodybuilding, Arnold yateye intambwe nini ajya muri sinema. Nyamara, byari ikibazo gikomeye kuko abantu bamusekaga bavuga ko afite ijwi ridakwiye, izina rivunanye, ndetse ko imitsi ye ari myinshi cyane ku mukinnyi wa filime. Ariko se, ni iki cyabujije Arnold? Nta na kimwe! Mu 1982, yabonye amahirwe muri filime ‘Conan the Barbarian’, filime yatumye abantu batangarira uyu mugabo w’imitsi myinshi. Nyuma yaho, mu 1984, yahise ahindura amateka ya sinema ubwo yakinnye muri The Terminator, aho yavuze bwa mbere amagambo yamugize icyamamare: “I’ll be back!” Iyi filime yamugize icyamamare, imuha ubushobozi bwo kwigarurira Hollywood. Yakinnye izindi filime nka: Predator (1987) – Filime yatumye abantu bamwita umwami wa action movies. Total Recall (1990) – Igaragaza imbaraga ze nk’umukinnyi uzi gukina ibihe bikomeye. True Lies (1994) – Yerekanye ko ashobora no gukina filime zirimo urwenya n’ibikorwa bikomeye. Nk’uko twari tubizi, Arnold ntiyari umuntu usanzwe! Mu 2003, yatunguye abantu bose atangaza ko agiye kwiyamamaza ku mwanya wa Guverineri wa California. Benshi babanje kumuseka, bavuga bati: “Ese umukinnyi wa filime azayobora iki?” Ariko ubwo amatora yabaga, Arnold yatsinze ahita aba Guverineri wa 38 wa California, aba umunyamahanga wa mbere wabigezeho muri iyo leta. Yayoboye kugeza mu 2011, yibanda ku guteza imbere ubukungu no kurengera ibidukikije. Mu gihe yayoboraga, bamuhimbye izina “The Governator”, bikomoka kuri filime ye The Terminator. Nyuma ya politiki, Arnold yagarutse muri sinema, agakomeza gukina muri filime nka The Expendables na Terminator: Dark Fate (2019).

Inkomoko ya ‘Ghetto’: Ijambo Ryavuyemo Ubuzima, Impano n’Impinduka

Ghetto ni ijambo rigaruka kenshi mu mvugo z’abantu benshi, rimenyerewe gukoreshwa mu buryo bwinshi. Ese waba uzi inkomoko y’iri jambo n’icyo risobanura? Iri jambo rikoreshwa mu buryo bwinshi aho nko mu Rwanda rikoreshwa mu kuvuga inzu umuntu akodesha, cyangwa se indi nzu iciriritse. Uzabaza umuntu uti ese uba iwanyu? Iyo yibana (akodesha) rimwe na rimwe uzumva agusubiza ati “wapi, mba ghetto” bishatse gusobanura ko akodesha. Izina ghetto bakunze kuryitirira uduce tw’ibyiciro by’abantu bari mu bukene badafite amikoro yo kuba mu nzu zigezweho. Kubera iki “Ghetto”? Ni he iri jambo ryaturutse? Ni iki cyatumye ryitirirwa iki igisobanuro? Rimwe na rimwe ghetto aba ari inzu cyangwa se uduce tuba turimo abantu bafite imibereho iciriritse ku buryo izo nzu ziba zitajyanye n’icyerekezo cy’aho hantu. Mbere na mbere, ijambo “Ghetto” bivugwa ko rituruka ku nshinga “gettare” yo mu rurimi rwa venetian, bishatse gusobanura “guca / gucibwa” Inyandiko zitandukanye zivuga ko “ghetto” ari inyito ifite inkomoko mu kinyejana cya 16 ahayinga mu mwaka wa 1516 mu mujyi wa Venice aricyo bitaga “venetian ghetto”. Abantu babaga aha babaga babayeho ubuzima butandukanye n’indi mijyi. Utu twari uduce tw’umujyi wa Venice (ubutaliyani) abayahudi b’abimukira batari bemerewe kuvamomo kubera ko batari bahuje imyemerere n’abandi baturage. Ibi byabaye kuva mu kinyejana cya 16 kugeza mu kinyejana cya 18.   Mu mpera y’ikinyejana cya 18 izi ghetto zagiye zikurwaho uko imyaka yashize, iyanyuma yari “ghetto y’i Roma” yakuweho mu 1870. Si aha gusa iri jambo ryakoreshejwe mu mateka hari ahandi hantu hatandukanye gusa usanga ubusobanuro bw’iri jambo bujya gusa. Urugero, iri jambo ryakoreshejwe cyane mu bihe bya holocaust mu ntambara ya 2 y’isi, abadage bafataga abayahudi bakabafungira mu mazu mato cyane nayo akitwa ghetto. Icyakora nyuma y’intambara ya kabiri y’isi ayo mazu yakuweho burundu. N’ubwo bigaragara ko iri jambo ryatangiranye n’abayahudi, ariko ubu muri leta zunze ubumwe za Amerika iyo umuntu arivuze ntakabuze umuntu ahita yumvamo isano n’abirabura (Black Americans). Ku birabura iri jambo ghetto ryakoreshwaga mu kumvikanisha uduce babagamo (abirabura) twari twarahejwe kuva mu myaka ya 1910, icyo gihe ntago abirabura bari bemerewe kujya aho bashatse. Icyo gihe hari amategeko abuza abirabura kuba batura mu mijyi ndetse n’uduce tumwe na tumwe twabaga dutuyemo abazungu benshi. Aya mategeko byaje kugaragara ko yari ahabanye n’itegeko nshinga mu mwaka wa 1917 mu rubanza ruzwi nka “Buchanan V. Warley, 245 U.S (1917)“. Iri jambo ryakomeje gukoreshwa n’ubu rifite amateka ndetse n’icyo risobanuye ku moko y’abirabura ndetse n’abayahudi bitewe n’uko ryagiye rikoreshwa mu kugaragaza ivangura. Ghetto ni ijambo rifite inkomoko mu Butaliyani ariko rifite igisobanuro ku bayahudi kubera imibereho bari barimo mu gace ka Venuce. Iri jambo n’ubwo ari aha ryatangiriye ariko ryagiye rikoreshwa n’ahandi henshi kandi n’ubu riracyakoreshwa mu kugaragaza uduce dufite ubuzima butifashe neza, cyangwa se tubayeho mu bucyene. Wowe se wumvaga ghetto bishatse gusobanura iki? Wakoze gusoma iyi nkuru, niba ukunze iyi nyandiko cyangwa se ufite igitekerezo ushaka kongeraho, wasiga ubutumwa muri comment ahagana hasi tukungurana ibitekerezo.

Zeo Trap ni umwe mu bahanzi b’abanyarwanda bari kuzamuka mu muziki wa rap. Urugendo rwe rwari rwuzuye intambara, imbogamizi, n’ibigeragezo byinshi, ariko yagiye atsinda buri kigeragezo yahuye nacyo, akaba ari umwe mu bahanzi bashya bari ku isonga mu Rwanda.

Zeo Trap yavukiye mu karere k’amajyepfo mu muryango usanzwe. Ababyeyi be ntabwo bari bafite ibikoresho bihambaye cyangwa uburyo bwo kumushyigikira mu buryo bw’imari, ariko ibyo ntabwo byamuciye intege. Kuva akiri muto, Zeo yagiye agaragaza impano idasanzwe mu muziki, cyane cyane mu kuririmba no gukora indirimbo za rap. Urugendo rwa Zeo rwatangiriye mu buryo bworoheje, akoresha ibyuma byoroheje n’ibikoresho bike byo mu rugo kugira ngo atangire gukora umuziki. Mu myaka y’ubuto bwe, yamenye gukoresha ijwi rye mu buryo butangaje, ndetse ahuza injyana za trap n’amagambo y’ubutumwa. Gusa, kuri icyo gihe, hari benshi batamwemera, kubera ko rap ya Zeo yari ifite umwihariko wihariye bitandukanye n’ibyakorwaga n’abahanzi bo muri icyo gihe. Ubwo yari akiri umuhanzi utamenyekanye cyane, Zeo Trap yahuye n’ibibazo byinshi, harimo kutabona aho yishyurira studio no kutabona uburyo bwo kumenyekanisha umuziki we. Ariko ntiyacika intege. Yakoze cyane kugira ngo arusheho gusobanura ibitekerezo bye no gutanga ubutumwa bwiza. Zeo yafashe umwanzuro wo gukoresha imbuga nkoranyambaga nka Instagram, YouTube, na Twitter, kugira ngo ashyire hanze ibikorwa bye. Ibi byamufashije gukurura abafana batandukanye, ndetse indirimbo ze zitangira gukundwa mu buryo bwihuse. Yagiye akora ibitaramo, agahura n’abandi bahanzi bakomeye ndetse anagerageza kumenyekanisha umuziki we ku rwego mpuzamahanga. Indirimbo Zeo Trap yakoze zagiye zifite ubutumwa bukomeye kandi bwerekana ubuzima bw’imibereho ya buri munsi. Abafana be bakunze cyane uburyo Zeo yandikaga indirimbo zitagaragaza gusa impano ye, ahubwo zinagaragaza ibibazo byugarije urubyiruko ndetse n’ibibazo by’umuryango. Aha niho Zeo yagiye atandukana n’abandi bahanzi, kuko yagiye agira umwihariko mu buryo bwo gukoresha amagambo y’umwimerere ariko kandi afite intego yo gukangurira abantu gukora impinduka nziza.   Zeo Trap ntiyigeze arambirwa cyangwa ngo yitware mu buryo bworoshye. Muri iki gihe, amaze gukora indirimbo zamamaye nka “Mujya Mwijuru,” “Banshize,” n’izindi zagiye zifasha kwamamara kwe. Yatangiye kugaragara ku maradiyo, mu bitangazamakuru ndetse no ku mbuga nkoranyambaga, maze abafana be bagenda biyongera umunsi ku wundi. Yageze ku rwego rwiza, aho indirimbo ze zimaze guhindura uburyo abantu benshi bumva rap. Yagiye abona ibihembo byinshi, akunda gushyira imbere ibitekerezo byo kwigisha abantu kwita ku buzima bwiza, ku kubana mu mahoro, ndetse no kwirinda ibintu byose bishobora kubangamira imibereho. Zeo Trap afite icyerekezo cyo gukomeza kuzamura umuziki wa rap mu Rwanda ndetse no hanze yarwo. Mu byo azakora mu myaka iri imbere harimo gukorana n’abahanzi bakomeye ku rwego mpuzamahanga, gukora ibitaramo mu bihugu bitandukanye, ndetse no kwagura umuziki we mu buryo bwagutse. Urugendo rwa Zeo Trap ni urugero rw’umuhanzi wakoresheje impano n’ubushake bwe kugira ngo agere ku ntego ze. Nubwo yabonye inzira zitarimo ikirere cyiza, yagiye atsinda imbogamizi zose ziri imbere ye, ubu akaba ari umuhanzi ukomeye ugera ku mitima y’abafana benshi muri rap nyarwanda.

Diamond Platnumz, umwe mu bahanzi bakomeye muri Afurika, akomeje gukora ibikorwa bitandukanye mu muziki no mu buzima bwe bwite. Dore bimwe mu byaranze uyu muhanzi :

Diamond Platnumz, umwe mu bahanzi bakomeye muri Afurika, ni icyamamare mu njyana ya Bongo Flava ndetse akaba ari na umwe mu bashinze uburyo bwo gukora umuziki wa “Afropop” ugezweho. Uyu muhanzi w’imyaka 35 yavukiye muri Tanzania, ndetse yakomeje kuba ikimenyabose mu myaka 10 ishize kubera impano ye, ibikorwa byo guteza imbere umuziki, n’ubucuruzi. Diamond Platnumz yavutse ku itariki ya 2 Ukwakira 1989, mu mujyi wa Dar es Salaam, muri Tanzania. Yatangiye gukora umuziki akiri muto, yagiye abona ibihe bikomeye ariko ahagararira neza umuziki we. Yamenyekanye bwa mbere mu 2009, nyuma yo gusohora indirimbo ye “Mbagala”, aho yifashishije umudiho wa Bongo Flava ndetse n’ijwi rishimishije. Diamond akomeje kwerekana impano ye mu bijyanye no guhanga indirimbo, gukora imiziki y’ubwoko bwa Afropop, na Afrobeat. Indirimbo ze nka “Number One,” “Salute,” “Jeje,” na “Inama” zagiye ziba indirimbo ziri ku isonga mu muziki wa Afurika. Yafashije mu guteza imbere uruganda rw’umuziki rwa Tanzania ndetse n’umuziki wa Afurika muri rusange. Diamond Platnumz ni umuyobozi w’ikigo Wasafi Classic Baby (WCB), gifasha abahanzi bo mu Burasirazuba bwa Afurika kumenyekana. Yafashije umuziki wa Tanzania kugira isura ku rwego rw’isi. Ni na we washinze Wasafi Media, ikigo cyamamaza umuziki, gifite urubuga rukunzwe n’abafana benshi. Uyu muhanzi kandi afite ubucuruzi bwa Diamond Platnumz Foundation, bugamije gutanga ubufasha ku batishoboye no guteza imbere ibikorwa by’imibereho myiza. Diamond Platnumz afite umuryango ukomeye muri Afurika, akaba yarigeze gukundana n’umugore w’umunyarwandakazi Zari Hassan. Bamwe mu bantu bafatanyije na Diamond mu kazi ni Harmonize na Rayvanny, abahanzi bakomeye bo muri Wasafi.   Mu minsi yashize, Diamond Platnumz yagaragaje ko akiri ku isonga mu gukorana n’abahanzi bakomeye. Uyu mwaka, yatangaje ko ari gutegura indirimbo nshya ndetse anitegura igitaramo cya The Ben kizaba muri Mutarama 2025. Yakoze ibikorwa bitandukanye by’imyidagaduro ndetse n’indirimbo za collaborations n’abandi bahanzi bo ku isi yose. Ibi byose byamuhesheje kuba umwe mu bahanzi bafite igikundiro cyo ku rwego rw’isi.   Diamond Platnumz abinyujije mu mishinga y’imyidagaduro n’imikino, akomeje gutanga ubutumwa bwo kubaka no gushyigikira impano z’abahanzi bato, ndetse afite gahunda yo gukomeza gukorana n’abahanzi batandukanye mu guteza imbere umuziki wa Afurika. Diamond Platnumz, uretse kuba umuhanzi w’icyubahiro, ni icyitegererezo mu guteza imbere ubukungu no gufasha abandi ku rwego rwa Afurika n’isi yose.  

Rayon Sports FC: Amateka Akomeye, Ibihe Byiza n’Inzitizi mu Rugendo rw’Iterambere

Rayon Sports FC ni imwe mu makipe akomeye kandi yubahwa muri shampiyona y’u Rwanda, ifite amateka akomeye mu mupira w’amaguru w’igihugu. Mu myaka yashize, Rayon Sports yagiye igira ibihe byiza, ikagira abakinnyi bakomeye ndetse n’abafana benshi batanga inkunga itagereranywa. Uyu munsi, Rayon Sports ikomeje kuba ikimenyabose mu Rwanda, ariko irimo guhindura imiterere yayo ndetse igahura n’ibibazo bitandukanye by’ingutu. Rayon Sports FC: Urugendo rw’Iterambere, Ibihe byiza n’Ibibazo Bihari Rayon Sports FC yashinzwe mu mwaka wa 1968, ikaba ari imwe mu makipe afitanye amateka akomeye n’abafana bo mu gihugu. Nyuma y’imyaka myinshi itwara ibikombe bitandukanye by’igihugu no mu mikino mpuzamahanga, uyu munsi Rayon Sports iracyari ikipe ifite igikundiro, ariko by’umwihariko ifite ingorane zitandukanye zishobora kuyitiza imbere cyangwa kuyitera inyuma. Muri iyi minsi, Rayon Sports FC iri guhangana n’ikibazo cy’imiyoborere n’ubukungu bw’ikipe. Umuyobozi mushya wa Rayon, ari na we ushinzwe gukora impinduka mu ikipe, arimo gukorera amasuzuma ndetse agashyiraho ingamba nshya zo guteza imbere ikipe. Muri iyi minsi, ikipe yatangije gahunda zo kongera imikorere myiza mu rwego rw’amategeko n’imiyoborere. Ibikorwa n’Ubushobozi Bw’Abakinnyi Uretse izo ngorane mu miyoborere, Rayon Sports igira imbaraga mu rugamba rwo gutanga abakinnyi beza. Ikipe yagiye ibona impinduka nyinshi mu bakinnyi bayo, bamwe mu bo yaguze bagira uruhare mu gutwara ibikombe no kugaragaza umukino mwiza. Mu bakunzi b’umupira, benshi batekereza ko Rayon Sports itari gucika intege ahubwo ikaba igenda ishyira imbaraga mu kwimakaza abakinnyi bashya bafite impano, bityo igashaka kuzamura urwego rw’ikipe. Ibihe byiza by’Uruhare rw’Abafana Abafana ba Rayon Sports batabaye barahagurukiye gufasha ikipe, bakaba bafasha mu buryo bwo kuyishigikira, haba mu buryo bw’amafaranga cyangwa mu kwamamaza ikipe mu gihugu n’ahandi. Abafana ba Rayon Sports ni bo baherekeza ikipe mu ngeri zose, bakarangwa n’amarangamutima n’urukundo rw’umupira. Ibi byose bigaragaza ko Rayon Sports FC ifite amahirwe menshi yo kuzahuka no kubaka ikizere cy’abafana, binyuze mu gukemura ibibazo bimwe na bimwe by’umutungo ndetse no gushyira mu bikorwa ibikorwa bigamije iterambere rihamye. Mu rwego rwo gufasha Rayon Sports, abakunzi bayo basabwa gukora cyane mu gukomeza gushyigikira ikipe. Biragaragara ko Rayon Sports ikiri ikipe ikomeye mu Rwanda, kandi uko imyaka izagenda, izakomeza kugerageza guhindura ibibazo by’umutekano, abakinnyi n’imiyoborere kugira ngo ikomeze kuba umukino w’icyitegererezo ku ikipe zose zo mu karere. Mu gusoza, Rayon Sports FC iracyari ikipe ikomeye, ariko izahangana n’ibibazo bimwe na bimwe mu rwego rwo kongera gutwara ibikombe byinshi. Ubu ni igihe cyiza cyo gushigikira ikipe, abakinnyi ndetse n’umuyobozi kugira ngo iterambere rirambye rigerweho, maze Rayon Sports igarure ibihe byiza by’umupira w’amaguru mu Rwanda.

Imigezi 10 Miremire Ku Isi

Waba warigeze wibaza ku nzuzi nini zinyura mu bihugu bitandukanye kuri iyi si? Iyi migezi igize imiterere nyaburanga kandi ifatiye runini urusobe rw’ibinyabuzima bitandukanye. Ushobora kandi kwibaza uti se iyi migezi isumbana ite? Reka turebere hamwe imigezi 10 ya mbere miremire ku isi. Turagushimiye kubana Menya muri iyi nyandiko.   1. Umugezi wa Nile (6,650 km): Umugezi wa Nile ufite ikamba ry’umugezi muremure ku isi, uruhukira mu majyaruguru y’uburasirazuba bwa Afurika aho wisuka mu nyanja ya Mediterane. Ipima kilometero 6,650. Nile inyura mu bihugu cumi na kimwe, harimo Misiri, Sudani, na Kenya, kandi igira uruhare runini mu mibereho y’akarere ndetse n’imibereho rusange y’ibindi binyabuzima.   2. Umugezi wa Amazon (6,400 km): Amerika yepfo ifite uruzi rwa kabiri rurerure, rukomeye rufite uduhigo ari rwo Amazon. Ipima kilometero 6,400, inyura mu bihugu nka Burezili, Peru, na Kolombiya. Uyu mugezi kandi ufatiye runini ishyamba rya Amazon unyuramo ndetse unafatiye runini ibindi binyabuzima bifite ubuturo muri uyu mugezi.   3. Umugezi wa Yangtze (6,300 km): Ubushinwa nibwo bufite umugezi uza ku mwanya wa gatatu mu burebure ku isi arirwo Yangtze. Uyu mugezi ufite uburebure bwa kirometero 6,300. Uyu mugezi unyura rwagati mu gihugu, ukora ku mijyi minini nka Shanghai na Chongqing. Yangtze yagize uruhare runini mu buzima n’imibereho y’abashinwa mu myaka ibihumbi ishize.   4. Umugezi wa Mississippi-Missouri (6,275 km): Muri Amerika y’Amajyaruguru nayo ihagarariwe n’umugezi wa Mississippi-Missouri (cyangwa se Mississippi) iherereye muri Leta Zunze Ubumwe za Amerika (USA) ari nayo iza ku mwanya wa kane. Mississippi ifite uburebure bwa kilometero 6,275. Mississippi nayo yagize uruhare runini mu iterambere mu turere tuyikikije yifashishwa nk’inzira yo gutwara abantu n’ubucuruzi.   5. Umugezi wa Yenisei-Angara (5,539 km) Muri Siberiya mu gihugu cy’Uburusiya niho hari uruzi rurerure rwa gatanu, ni uruhererekane rw’imigezi yitwa Yenisei-Angara-Selenga-Ider. Ifite uburebure bwa kilometero 5,539, inyura mu Burusiya, igira uruhare runini ku buzima bw’abatuye muri Siberiya. Ikindi kandi ni uko uru ruzi rufite impuzandengo y’ubujyakuzimu bwa metero 14.   6. Umugezi wa Yellow River (5,464 km): Yellow River ni uruzi rwa kabiri rurerure mu Bushinwa, nyuma ya Yangtze; uyu mugezi nawe wagize uruhare runini mu mibereho y’Abashinwa kuva cyera ndetse n’ubu. Uburebure bw’uyu mugezi bubarirwa muri kilometero 5,464. Uyu ni umugezi wa gatandatu muremire ku isi. Uyu mugezi unyura mu misozi ya Bayan Har, ukiroha mu nyanja ya Bohai.   7. Umugezi wa Ob-Irtysh (5,410 km) Ob-Irtysh ni rumwe mu nzuzi nini zibarizwa mu Burusiya. Ni mu burengerazuba bwa Siberiya, hamwe n’umugezi Irtysh ikora umugezi muremure wa karindwi ku isi, ku bilometero 5,410. Ob ifite inkomoko mu misozi ya Altai. Ifite inkomoko imwe n’umugezi wa Yenisei twavuze hejuru.   8. Umugezi wa Parana-Paraguay (4,880 km): Umugezi wa Parana uherereye muri Amerika y’amajyepfo yo hagati, unyura mu bihugu bya Burezili, Paraguay, na Arijantine ikabarirwa mu bilometero 4,880. Mu nzuzi zo muri Amerika y’epfo, ni iya kabiri mu burebure gusa iza inyuma y’umugezi wa Amazon (twabonye hejuru). Uru ruzi ruhuzwa n’imigezi ya Paraguay na Uruguay ubundi ikiroha mu nyanja ya Atalantika.   9. Umugezi wa Congo (4,700 km): Umugezi wa Congo, ni uruzi rwa kabiri rurerure muri Afurika, ruza inyuma y’umugezi wa Nile nawo twawuvuzeho. Congo ikaba ifite uburebure bwa kilometero 4,700, ukaba ariwo mugezi muremure wa cyenda ku isi Umugezi wa Congo ni uhurirane rw’imugezi ya Congo, Lualaba, Luvua, Luapula na Chambeshi. Congo kandi iri mu nzuzi zifite ubujyakuzimu burebure bugera kuri metero 220.   10. Umugezi wa Amur (4,444 km) Ku mwanya wa cumi tuhabona Umugezi wa Amur cyangwa Heilong ni uruzi ruherereye mu majyaruguru y’uburasirazuba bwa Aziya, rukaba rukoze umupaka (imbago) karemano y’Uburusiya n’Uburasirazuba bw’Ubushinwa, Amur ifite uburebure bwa kilometero 4.444, ubu burebure butuma uyu mugezi uba umugezi wa cumi muremure ku isi.   Umusozo Kuva cyera, izi nzuzi zifatiye runini isi kandi zibumbatiye imiterere nyaburanga n’urusobe rw’ibinyabuzima, zigira kandi n’uruhare runini mu iterambere ry’ikiremwamuntu. N’ubwo bisa n’aho imigabane yose ihagarariwe muri uru rutonde, kuri uru rutonde nta migeze ikomoka mu burayi na Oseyaniya irimo.  

Sosiyete 10 za mbere zikora inkweto ku isi

Kwambara inkweto biri mu buzima bwawe bwa buri munsi. Uko wambara binatuma hari uko ugaragara mu bantu, ibi bishobora guturuka ku rukweto wambaye n’ubwoko bwarwo. Niba wambara inkweto igezweho bisobanura ko usobanutse byaba ari siporo cyangwa kurimbana. Ikindi kandi ushobora kuba ushaka guhitamo urukweto rugezweho cyangwa rwiza bitewe n’icyo ushaka. Muri iyi nyandiko, turasesengura sosiyete 10 za mbere zikora inkweto ku isi, ibi byanaguha amakuru ku nkweto zo kwambara muri 2023. # 1 Nike Inkweto ya Nike Isosiyete ihagarariye andi ni Nike; imwe mu masosiyete y’imyenda ya siporo azwi cyane ku isi, kandi inkweto zayo zambarwa nabakinnyi muri siporo hafi ya yose. Inkweto zayo ziroroshye, nziza, kandi zakozwe mubikoresho byiza. Nike ihagaze neza, ibona umwanya wa mbere kuri uru rutonde kuko yinjije amafaranga arenga miliyari 46.71 z’amadolari guhera mu 2022. Nike ni sosiyete imaze imyaka irenga 50 kandi izwi nkisi izwi kwisi yose. Phil Knight na Bill Bowerman bashinze Nike mu 1964. Yatangiye ari Blue Ribbon Sports (BRS), ikorera muri Amerika ikwirakwiza inkweto zo mu Buyapani z’uruganda rwa Onitsuka Tiger.  Nike nayo yambarwa n’ibikomerezwa nka Cristiano Ronaldo. Indi nkuru wasoma: Ibibuga by’indege 10 byambere binini ku isi. # 2 Adidas Inkweto ya Adidas Adidas nayo izwiho inkweto nziza zisa neza kandi zikora neza kurushaho. Waba ushaka inkweto zo kwiruka cyangwa inkweto zo kwambara mu buzima busanzwe, Adidas ikora ubu bwoko bwose bw’inkweto. Ni sosiyete ifatwa nka mukeba wa Nike kandi ifite amateka akomeye kandi yibanda cyane kuri siporo. Adidas nayo yinjije amafaranga akabakaba miliyari 21.91 z’amadolari muri 2022. Adidas yashinzwe mu 1949, ishingwa na Adolf (Adi) Dassler umuvandimwe wa Rudolf Dassler nawe washinze sosiyete turi buze kubona kuri uru rutonde. Iyi sosiyete nayo imenyerewe cyane mu gukora inkweto za siporo ndetse n’inkweto zo kwambara mu buzima busanzwe. Iki kirango cyambarwa n’abakinnyi nka Lionel Messi. Indi nkuru wasoma: Imishinga 10 y’ubwubatsi ihenze kurusha indi ku isi. #3 VF Corporation Inkweto ya Timberland imwe muri sosiyete za VF Corporation Izina VF Corporation (yitwaga Vanity Fair Mills) rishobora kuba ritakuza mu bwonko byoroshye, ariko izina Timberland na Vans wabimenya. VF Corporation nayo ni uruganda kabuhariwe mu gukora no gucuruza inkweto. Uru ruganda rwinjije akayabo ka miliyari 13.8 z’amadolari mu mwaka wa 2022. Iyi sosiyete yashinzwe n’umugabo witwa John Barbey n’abandi bashoramari bagenzi be mu 1899 (imyaka irenga 120 ishize). Bayitangije yitwa The Reading Glove aribwo nyuma yaje kuvamo iyi VF. Ikaba ifite amasosiyete nka Timberland, Vans na Dickies. Indi nkuru wasoma: Amashuri 10 ahenze kurusha andi yose mu Rwanda. # 4 Puma Inkweto ya Puma Puma nayo ni uruganda rumwe muzimenyerewe mu gukora imyambaro ya siporo ikaba yarashinzwe nka mukeba wa Adidas. Mu mwaka wa 2022 yinjije asaga miliyari 8.89 z’amadolari. Puma yashinzwe mu 1948 mu gihugu cy’ubudage na Rudolf Dassler, iyi sosiyete yatangiye yitwa Ruda, aribwo nyuma yaje kuba Puma ikaba yambarwa n’abakinnyi b’ibihangange nka Neymar. Indi nkuru wasoma: Hotel 10 zihenze mu Rwanda kuziraramo ijoro rimwe. # 5 New Balance Inkweto ya New Balance New Balance ni sosiyete izwi cyane nayo mu gukora imyambaro ijyanye n’imikino nk’imyenda n’inkweto. New Balance yinjije akayabo k’amafaranga akabakaba miliyari 5.3 z’amadolari muri 2022. New Balance yashinzwe mu 1906 n’uwitwa William J. Riley, umwongereza wari umwimukira mu gihugu cya Leta zunze ubumwe za Amerika, kuva icyo gihe yatangiye kwamamara. Indi nkuru wasoma: Inyamaswa 10 zihaka (gestation) igihe kirekire ku isi. # 6 Reebok Inkweto ya Rebook Rebook nayo ni sosiyete y’abanyamerika ikora imyambaro n’inkweto byo kurimba bitandukanye n’izindi; n’ubwo isa n’aho itakivugwa cyane ariko nayo ni sosiyete ikora inkweto zigezweho kandi zikunzwe. Yashingiwe mu Bwongereza mu 1958 nka sosiyete nk’agace ka kompanyi yitwa J.W. Foster and Sons, isosiyete ikora imyambaro ya siporo yari yarashinzwe mu 1895 i Bolton, Lancashire. Igitangaje kurusha ibindi ni uko J.W. Foster and Sons ari sosiyete yashinzwe n’umwana w’imyaka 14. Indi nkuru wasoma: Menya Applications 10 wakabaye ufite muri telefone yawe. # 7 Converse Inkweto ya Converse All-Star Converse ni sosiyete ikora inkweto zo kurimbana, ubungubu ikaba ari agace (subsidiary) ka Nike Inc. Iyi sosiyete nayo yinjije akayabo miliyari 2.3 z’amadolari. Niba uzi inkweto ya Converse All-Star nizeye neza ko uzi iyi sosiyete. Iyi sosiyete yashinzwe na Marquis Mills Converse mu 1908 nk’isosiyete ikora inkweto za Rubber i Malden, muri Massachusetts. Ariko Converse ntago ikora inkweto gusa kuko ikora n’imyambaro isanzwe. # 8 Under Armour Inkweto ya Under Armour Under Armour ni sosiyete yashinzwe igamije gukora imyambaro ya siporo irimo inkweto n’imyenda. Iyi sosiyete yinjije akayabo ka miliyari 5.68 z’amadolari mu mwaka wa 2021. Under Armour ni yo sosiyete ntoya iri kuri uru rutonde ugereranyije n’izindi. Under Armour yashinzwe ku ya 25 Nzeri 1996, na Kevin Plank, wari ufite imyaka 24 y’amavuko ubwo yari kapiteni w’ikipe y’umupira w’amaguru ya kaminuza ya Maryland (American Football). # 9 ASICS Inkweto ya ASICS ASICS nayo ni sosiyete yo mu gihugu cy’Ubuyapani ikora inkweto za siporo, iri zina riri mu magambo y’impine ari mu rurimi rw’ikilatini “anima sana in corpore sano” ugenekereje bivuze “Ubwonko bwiza mu mubiri mwiza”. Yinjije amafaranga akabakaba miliyari 2.9 z’amadolari. ASICS yatangiye nka Onitsuka Co., Ltd ku ya 1 Nzeri 1949. Uwashinze ASICS ariwe Kihachiro Onitsuka yatangiye iki gitekerezo akora inkweto za basketball mu mujyi yavukiyemo wa Kobe, Perefegitura ya Hyogo, mu Buyapani. # 10 Fila Inkweto ya Fila Fila ni sosiyete yo muri Koreya yepfo ifite icyicaro i Seoul. Ikora imyambaro ya siporo n’iyo gutemberana (imyidagaduro). Iyi sosiyete yinjije arenga miliyari 3.25 z’amadolari mu 2022. Isosiyete yabanje gushingwa na Ettore na Giansevero Fila mu 1911 i Coggiola, hafi ya Biella, mu Butaliyani. Iyi sosiyete yimuriye ibyicaro byayo mu 2007, yaje kujya ku isoko ry’imari n’imigabane rya Koreya y’epfo muri Nzeri 2010. Umusozo Inkweto navuga ko ari umwambaro w’ibanze mu mibereho yawe haba aho uyambara n’iyo wambara. Ushobora kuba ukeneye izo kurimbana cyangwa se gukora siporo.