Umurundi Uzafatanwa Ishashi Azajya Ayimira: Ese Iri Tegeko Rishobora Kubahirizwa?

Mu minsi ishize, Perezida w’Inama Nshingamategeko y’u Burundi, Gélase Ndabirabe, yatangaje ko umuntu uzafatwa afite ishashi mu gihugu azajya ategekwa kuyimira. Aya magambo yateye impaka nyinshi mu baturage ndetse no ku mbuga nkoranyambaga, aho benshi bibajije niba iri tegeko ryashoboka cyangwa niba ari amagambo yavuzwe mu rwego rwo gukanga abatarubahiriza amabwiriza yo kubungabunga ibidukikije. Isoko y’Iri Tegeko U Burundi bwatangiye urugamba rwo kurwanya ikoreshwa ry’amashashi guhera mu mwaka wa 2018, ubwo hashyirwagaho itegeko ribuza kwinjiza, gukwirakwiza no gukoresha amashashi n’amasashe. Iki cyemezo cyafashwe mu rwego rwo kurinda ibidukikije, kuko amashashi afatwa nk’imwe mu mpamvu zitera umwanda udashobora kubora byoroshye, bikagira ingaruka mbi ku butaka, amazi n’ibinyabuzima. Nubwo ubu buryo bwo guhana abafatanwa amashashi bwagarutsweho na Gélase Ndabirabe, si ubwa mbere Leta y’u Burundi yerekanye ko yifuza gukomeza gukaza ingamba. Mu myaka ishize, abantu benshi bagiye bafatwa bagacibwa amande cyangwa bagakurikiranwa n’amategeko kubera gufatanwa amashashi. Ese Kubahiriza Iri Tegeko Birashoboka? Igitekerezo cyo gutegeka umuntu ukoresha ishashi kuyimira cyateje impaka cyane. Hari ababona ko ari uburyo bwo gukangurira abaturage kubahiriza amategeko, ariko abandi bakabifata nk’igihano cy’igitugu kidashoboka gushyirwa mu bikorwa. 1. Ingaruka ku Buzima: Amashashi akozwe muri pulasitiki ashobora kugira ingaruka mbi ku buzima bw’umuntu uyimitse. Iyo yinjiye mu mubiri, ntishobora kubora byoroshye, bikaba byateza uburwayi bukomeye bw’igifu n’amara. Abaganga bemeza ko kwimira amashashi bishobora gutera uburwayi bukomeye, harimo n’impiswi, igifu kiremereye ndetse bishobora no gutera urupfu. 2. Isesengura ku Mikoreshereze y’Igihano: Mu mategeko mpuzamahanga, nta gihano cyemewe gitegeka umuntu gukora ikintu gishobora gushyira ubuzima bwe mu kaga. Ibi bivuze ko, nubwo Leta y’u Burundi ishaka gukaza ingamba zo kurwanya amashashi, iryo tegeko ryo kuyimira ryaba rirenze ku burenganzira bwa muntu kandi ridashoboka gushyirwa mu bikorwa. 3. Ubushobozi bwo Gukurikirana Iri Tegeko: Nubwo u Burundi bwafashe ingamba zo kurwanya ikoreshwa ry’amashashi, hari ikibazo cy’uko amashashi akomeje gutumizwa rwihishwa baciye mu nzira zitemewe. Bamwe mu bacuruzi bavuga ko hari abantu bakizitumiza mu bihugu bihana imbibi n’u Burundi, nka Tanzania na Repubulika Iharanira Demokarasi ya Congo. Ibi byerekana ko hakiri ikibazo cy’iyubahirizwa ry’itegeko ryatanzwe. Aho kugira ngo umuntu ategekwemo kwimira ishashi, inzego zifite aho zihuriye n’ibidukikije zishobora gufata ingamba zicunze neza imikoreshereze yayo binyuze muri ibi bikurikira: Gukomeza ubukangurambaga ku baturage kugira ngo bamenye ingaruka mbi z’amashashi ku bidukikije no ku buzima bwabo. Gutanga ibisimbura amashashi bikozwe mu bikoresho byangirika vuba n’ibidahumanya ibidukikije, nko gukoresha ibikapu bikozwe mu mpapuro cyangwa mu bindi bikoresho bidateza ikibazo. Gufatanya n’ibindi bihugu kugira ngo hakumirwe kwinjizwa mu gihugu kw’amashashi baciye mu nzira zitemewe. Kugira uburenganzira bw’amategeko busobanutse, aho uwafatwa akoresha amashashi yahanwa hakurikijwe amategeko ahari atabangamira ubuzima bwe. Nubwo amagambo ya Gélase Ndabirabe yakanguye benshi, hari impamvu nyinshi zituma itegeko ryo kuyimira amashashi ridashoboka. Ahubwo, hakenewe ingamba zifatika zo guca burundu ikoreshwa ryayo, aho gushyiraho ibihano bikabije bishobora guteza ikibazo ku buzima bw’abaturage. Kwita ku bidukikije ni ingenzi, ariko ni ngombwa no gushaka uburyo bujyanye n’uburenganzira bwa muntu mu kubishyira mu bikorwa.

Grand P Yabonye Umukunzi Umukwiye Nyuma yo Gutandukana na Eudoxie

Umuhanzi w’umuherwe uzwiho ubuhanga n’icyizere, Grand P, yongeye gutuma benshi bamuvugaho nyuma yo gutangaza umukunzi we mushya, Madamu Kaba Mariame. Ibi byabaye mu gihe cyiza, aho abakundana bizihiza Saint-Valentin, bituma benshi batangazwa n’iyi nkuru nshya y’urukundo. Ku wa Gatanu, tariki ya 16 Gashyantare, Grand P yashyize amafoto atandukanye ku mbuga nkoranyambaga agaragaza we n’umukunzi we mushya bari mu bihe byiza by’urukundo. Aya mafoto yashimishije benshi, aho uyu muhanzi yagaragazaga amarangamutima ye akomeye kuri Mariame. Grand P si ubwa mbere avuzwe cyane ku mbuga nkoranyambaga kubera inkuru z’urukundo. Yahoze azwi cyane mu mubano we n’Umunya-Côte d’Ivoire, Eudoxie Yao, umunyamideli uzwiho ikimero kidasanzwe. Urukundo rwabo rwagaragaye nk’aho rwari rukomeye, ariko rwahuye n’imbogamizi zitandukanye zirimo ibihuha by’ubushurashuzi no gutandukana kwa hato na hato. Iyi nshuro, abantu benshi bibaza niba Mariame ari we mugore uzamuhundagazaho urukundo ruzira amakemwa. Nubwo amakuru ye ataramenyekana cyane, Mariame agaragara nk’umugore ukunda ubuzima bugezweho n’uburyo bw’imibereho bw’abakunzwe mu ruhando rwa muzika n’imyidagaduro. Nta byinshi biramenyekana ku kazi ke cyangwa ubuzima bwe bwite, ariko igihari ni uko Grand P yamaze kwerekana ko amukunda byimazeyo. Gushyira imbere inkuru z’urukundo ni bumwe mu buryo abahanzi n’abanyamuryango ba showbiz bifashisha kugira ngo bagire igikundiro no gukomeza kuvugwa. Hari abemera ko ari amarangamutima y’ukuri, abandi bakabyita amayeri yo gukomeza kuguma mu itangazamakuru. Grand P rero nawe yinjiye muri uru rwego rw’ibyamamare bikunda kwerekana urukundo rwabo ku mugaragaro. Mu gihe Grand P akomeje urugendo rwe rwa muzika n’ubucuruzi, benshi barifuza kureba uko umubano we mushya uzagenda. Ese azaba umwe mu bakundana bazakundwa cyane n’abafana cyangwa se uyu mubano we na Mariame uzahura n’ibibazo nk’uko byagenze mbere? Icyo abantu bategereje ni uko igihe kizagaragaza uko bizagenda. Gusa, kugeza ubu, abafana be bishimiye iyi nkuru nshya, kandi barakurikirana ibizakomeza kuba kuri uyu muhanzi w’umunyabigwi.

Muhsin Hendricks, Imamu wa mbere ku isi wagaragaje ku mugaragaro ko ari umutinganyi, yishwe arashwe muri Afurika y’Epfo

Ku wa Gatandatu, mu mujyi wa Gqeberha wo ku nkombe z’inyanja muri Afurika y’Epfo, Imamu Muhsin Hendricks, wari uzwi cyane nk’umwe mu bantu baharaniye uburenganzira bw’abaryamana bahuje ibitsina (LGBTQ) mu idini ya Islam, yarashwe arapfa, nk’uko byemejwe n’inzego z’umutekano. Muhsin Hendricks yamenyekanye nka imamu wa mbere ku isi wabashije gutangaza ko ari umutinganyi ku mugaragaro. Mu mwaka wa 2018, yashinze umuryango udaharanira inyungu witwa Al-Ghurbaah Foundation, wibandaga ku gutanga ubufasha ku bayisilamu bahura n’ivangura rikomoka ku mibereho yabo y’imibonano mpuzabitsina. Uyu muryango wagiye ugerageza gufasha abayoboke b’idini ya Islam hirya no hino ku isi kubona uko babana neza n’ukwemera kwabo, kabone n’ubwo bafite imiterere y’imibanire itandukanye n’iyo benshi bemera nk’iyemewe n’idini. Binyuze mu bikorwa bye, Hendricks yaharaniye ko habaho ubworoherane n’ubwubahane hagati y’imico itandukanye, cyane cyane mu muryango mugari w’abayisilamu aho ibitekerezo bye byatezaga impaka zikomeye. Nubwo yari yaragaragaje ubutwari mu guharanira uburenganzira bw’ikiremwamuntu, ibikorwa bye ntibyavuzweho rumwe, cyane cyane mu mico aho kutihanganira abatandukanye n’abandi bikigaragara cyane. Urupfu rwe rwatumye benshi bagira impungenge ku mutekano w’abaharanira impinduka mu mico gakondo, cyane cyane mu bijyanye n’imibanire y’abantu. Polisi ya Afurika y’Epfo yatangaje ko iperereza ku iyicwa rye rikomeje, ariko kugeza ubu nta makuru arambuye ku cyaba cyihishe inyuma y’ubu bwicanyi.

Elon Musk Yatangaje ko Jay-Z Yashoye Miliyoni za Madolari kugira ngo Beyoncé Yegukane Igikombe cya Best Country Album

Mu itangazo ryasakaye cyane ku mbuga nkoranyambaga, umuherwe Elon Musk yatangaje ko Jay-Z yatanze amafaranga menshi kugira ngo umugore we, Beyoncé, atsindire igihembo cya Best Country Album. Nk’uko bivugwa, Jay-Z yaba yarishyuye $20,000,000 ku biganiro bya radiyo, $40,000,000 ku maradiyo acuranga umuziki wa country, ndetse na $110,000,000 kugira ngo indirimbo za Beyoncé zigire umubare munini w’abazimanura (downloads), bigatuma atsindira iki gihembo gikomeye. Aya makuru yateje impaka ndende mu bakunzi b’umuziki no mu bakurikiranira hafi ibihembo bikomeye, cyane cyane abari bagaragaje ko Beyoncé adakwiriye iri shimwe. Hari abavuga ko bishoboka cyane ko abahanzi bakomeye bashora amafaranga kugira ngo begukane ibihembo, mu gihe abandi bavuga ko ibi ari ibihuha bigamije guharabika Jay-Z na Beyoncé. Elon Musk, umuherwe uyobora ibigo nka Tesla na SpaceX, akunze kugira uruhare mu gutangaza amakuru akomeye kandi atavugwaho rumwe, cyane cyane ku mbuga nkoranyambaga. Ubusanzwe, Jay-Z na Beyoncé ni bamwe mu byamamare bikomeye ku isi byagize uruhare rukomeye mu guteza imbere umuziki wa R&B, Pop ndetse n’indi njyana zitandukanye. Nubwo aya makuru yakwirakwijwe cyane, nta cyemezo cyemewe cyigeze gitangwa n’inzego zishinzwe gutanga ibihembo cyangwa abandi banyamuziki bakomeye. Ibi bikomeje gutuma abantu bibaza niba koko Beyoncé yarakoresheje amafaranga kugira ngo yegukane iki gihembo, cyangwa niba ari ibirego bidafite ishingiro.

Zari Hassan Yabwiye Abagore ko na Bo Bagomba Gutanga Impano ku Munsi wa Saint Valentin

Umunyemari n’icyamamare Zari Hassan, uzwi ku mbuga nkoranyambaga nka @zarithebossladyy, yibukije bagenzi be b’igitsina gore ko ku munsi w’abakundana (Saint Valentin) atari umunsi wo guhabwa impano gusa, ahubwo ko na bo bagomba gutekereza ku mpano bazaha abakunzi babo. Mu butumwa yatangaje, Zari yavuze ko ku itariki ya 14 Gashyantare 2025, abagore badakwiye gutegereza gusa impano zituruka ku bagabo babo, ahubwo bagomba no gutanga izabo. Yagaragaje ko uyu munsi ukwiye kuba uwo gusangira urukundo no kwereka abakunzi babo ko na bo babitayeho. “Kenshi abagore bumva ko Saint Valentin ari umunsi wo kwakira impano, nyamara bakwiye no gutekereza ku mpano bagenera abakunzi babo. Gutanga no kwakira bigomba kujyana,” niko Zari yagaragaje mu butumwa bwe. Ibi Zari yabitangaje mu gihe abantu benshi ku isi bizihiza uyu munsi mu buryo butandukanye, aho bamwe bagenera abakunzi babo impano zitandukanye zirimo indabo, amashusho, imyenda n’ibindi. Ubutumwa bwe bwakiriwe neza n’abakunzi be ku mbuga nkoranyambaga, aho bamwe bamushimye kuba yibukije abagore uruhare rwabo muri ibi birori by’urukundo. Zari Hassan ni umwe mu bagore bazwi cyane muri Afurika kubera ibikorwa bye by’ubucuruzi, imideli ndetse n’uburyo akoresha imbuga nkoranyambaga mu gutanga ubutumwa butandukanye. Ubutumwa bwe kuri Saint Valentin bwakomeje kuba impaka, bamwe bemeza ko ari ukuri, abandi bagaragaza ko buri muntu agira uko ayizihiza bitewe n’imyumvire ye.

Abaguze Amatike y’Igitaramo cya Tems Bagiye Gusubizwa Amafaranga

Mu itangazo ryashyizwe ku mbuga nkoranyambaga za BK Arena rigaragaza ko nyuma yo guhagarika igitaramo cya Tems, abari baguze amatike bazasubizwa amafaranga yabo. Riti “Turabikuye ku mutima tubasabye imbabazi ku buryo bwose byabateje impagarara, kandi turabashimira ku bw’umutima wo kwihangana.” Igitaramo Tems yagombaga gukorera i Kigali cyari kuzaba ku wa 22 Werurwe 2025, ndetse amatike yari yamaze kujya hanze yanatangiye kugurwa. Gusa ku wa 30 Mutarama 2025, uyu muhanzikazi yatunguranye yandika kuri X ko igitaramo cye cyari kubera i Kigali yagihagaritse kubera amakimbirane y’u Rwanda na RDC, mu gihe intambara iri mu Burasirazuba bwa RDC ari ihanganishije ihuriro ry’ingabo za RDC n’umutwe wa M23, uherutse kwigarurira Goma. Yagize ati “Mu minsi yashize namamaje igitaramo cyanjye mu Rwanda, ntazi ko hari amakimbirane hagati y’u Rwanda na Congo. Sinigeze nifuza kugaragara nka ntibindeba ku byerekeye ibibera mu Isi, ndetse nsabye imbabazi niba byageze kuri urwo rwego. Muri make nta makuru nari mfite ku biri kuba.” Imvugo y’uyu muhanzikazi yumvikanamo nk’urwitwazo rudafatika, kuko ibibazo biri hagati ya RDC n’u Rwanda, bimaze igihe, bituruka ku kuba Guverinoma ya RDC ishinja u Rwanda ibinyoma ko rufite ingabo mu Burasirazuba bwa RDC, ibintu ubuyobozi bw’u Rwanda buhora buhakana, ahubwo rugashinja Guverinoma ya RDC gukorana n’umutwe w’abajenosideri wa FDLR. Ibyo bibazo hagati y’ibyo bihugu byombi, ntiyaba mu by’ukuri ari yo mpamvu yatuma igitaramo cye gihagarikwa kuko kuva igihe ibyo bibazo byahereye, hari abahanzi benshi b’abanyamahanga barimo n’abo muri Nigeria aho akomoka, bakoreye ibitaramo mu Rwanda kandi bikagenda neza. Ku rundi ruhande iki gitaramo cyari kimaze igihe cyamamazwa cyari kimaze kugurwamo amatike arenga gato 270, mu gihe BK Arena hateranira abarenga ibihumbi 10, iyo na yo ikaba yaba imwe mu mpamvu yatuma uwo muhanzi agira impungenge akaba yahagarika icyo gitaramo, akitwaza impamvu z’ikinyoma. Tems ateganya gukorera igitaramo muri Afurika y’Epfo ku wa 20 Werurwe 2025. Azakurikizaho icyo muri Nigeria, Ghana na Kenya. Uyu muhanzikazi amaze igihe akora ibitaramo bizenguruka Isi ayimurikira album ye nshya yise ’Born in the wild Tems’ yakoreye i Burayi.  

Imigezi 10 Miremire Ku Isi

Waba warigeze wibaza ku nzuzi nini zinyura mu bihugu bitandukanye kuri iyi si? Iyi migezi igize imiterere nyaburanga kandi ifatiye runini urusobe rw’ibinyabuzima bitandukanye. Ushobora kandi kwibaza uti se iyi migezi isumbana ite? Reka turebere hamwe imigezi 10 ya mbere miremire ku isi. Turagushimiye kubana Menya muri iyi nyandiko.   1. Umugezi wa Nile (6,650 km): Umugezi wa Nile ufite ikamba ry’umugezi muremure ku isi, uruhukira mu majyaruguru y’uburasirazuba bwa Afurika aho wisuka mu nyanja ya Mediterane. Ipima kilometero 6,650. Nile inyura mu bihugu cumi na kimwe, harimo Misiri, Sudani, na Kenya, kandi igira uruhare runini mu mibereho y’akarere ndetse n’imibereho rusange y’ibindi binyabuzima.   2. Umugezi wa Amazon (6,400 km): Amerika yepfo ifite uruzi rwa kabiri rurerure, rukomeye rufite uduhigo ari rwo Amazon. Ipima kilometero 6,400, inyura mu bihugu nka Burezili, Peru, na Kolombiya. Uyu mugezi kandi ufatiye runini ishyamba rya Amazon unyuramo ndetse unafatiye runini ibindi binyabuzima bifite ubuturo muri uyu mugezi.   3. Umugezi wa Yangtze (6,300 km): Ubushinwa nibwo bufite umugezi uza ku mwanya wa gatatu mu burebure ku isi arirwo Yangtze. Uyu mugezi ufite uburebure bwa kirometero 6,300. Uyu mugezi unyura rwagati mu gihugu, ukora ku mijyi minini nka Shanghai na Chongqing. Yangtze yagize uruhare runini mu buzima n’imibereho y’abashinwa mu myaka ibihumbi ishize.   4. Umugezi wa Mississippi-Missouri (6,275 km): Muri Amerika y’Amajyaruguru nayo ihagarariwe n’umugezi wa Mississippi-Missouri (cyangwa se Mississippi) iherereye muri Leta Zunze Ubumwe za Amerika (USA) ari nayo iza ku mwanya wa kane. Mississippi ifite uburebure bwa kilometero 6,275. Mississippi nayo yagize uruhare runini mu iterambere mu turere tuyikikije yifashishwa nk’inzira yo gutwara abantu n’ubucuruzi.   5. Umugezi wa Yenisei-Angara (5,539 km) Muri Siberiya mu gihugu cy’Uburusiya niho hari uruzi rurerure rwa gatanu, ni uruhererekane rw’imigezi yitwa Yenisei-Angara-Selenga-Ider. Ifite uburebure bwa kilometero 5,539, inyura mu Burusiya, igira uruhare runini ku buzima bw’abatuye muri Siberiya. Ikindi kandi ni uko uru ruzi rufite impuzandengo y’ubujyakuzimu bwa metero 14.   6. Umugezi wa Yellow River (5,464 km): Yellow River ni uruzi rwa kabiri rurerure mu Bushinwa, nyuma ya Yangtze; uyu mugezi nawe wagize uruhare runini mu mibereho y’Abashinwa kuva cyera ndetse n’ubu. Uburebure bw’uyu mugezi bubarirwa muri kilometero 5,464. Uyu ni umugezi wa gatandatu muremire ku isi. Uyu mugezi unyura mu misozi ya Bayan Har, ukiroha mu nyanja ya Bohai.   7. Umugezi wa Ob-Irtysh (5,410 km) Ob-Irtysh ni rumwe mu nzuzi nini zibarizwa mu Burusiya. Ni mu burengerazuba bwa Siberiya, hamwe n’umugezi Irtysh ikora umugezi muremure wa karindwi ku isi, ku bilometero 5,410. Ob ifite inkomoko mu misozi ya Altai. Ifite inkomoko imwe n’umugezi wa Yenisei twavuze hejuru.   8. Umugezi wa Parana-Paraguay (4,880 km): Umugezi wa Parana uherereye muri Amerika y’amajyepfo yo hagati, unyura mu bihugu bya Burezili, Paraguay, na Arijantine ikabarirwa mu bilometero 4,880. Mu nzuzi zo muri Amerika y’epfo, ni iya kabiri mu burebure gusa iza inyuma y’umugezi wa Amazon (twabonye hejuru). Uru ruzi ruhuzwa n’imigezi ya Paraguay na Uruguay ubundi ikiroha mu nyanja ya Atalantika.   9. Umugezi wa Congo (4,700 km): Umugezi wa Congo, ni uruzi rwa kabiri rurerure muri Afurika, ruza inyuma y’umugezi wa Nile nawo twawuvuzeho. Congo ikaba ifite uburebure bwa kilometero 4,700, ukaba ariwo mugezi muremure wa cyenda ku isi Umugezi wa Congo ni uhurirane rw’imugezi ya Congo, Lualaba, Luvua, Luapula na Chambeshi. Congo kandi iri mu nzuzi zifite ubujyakuzimu burebure bugera kuri metero 220.   10. Umugezi wa Amur (4,444 km) Ku mwanya wa cumi tuhabona Umugezi wa Amur cyangwa Heilong ni uruzi ruherereye mu majyaruguru y’uburasirazuba bwa Aziya, rukaba rukoze umupaka (imbago) karemano y’Uburusiya n’Uburasirazuba bw’Ubushinwa, Amur ifite uburebure bwa kilometero 4.444, ubu burebure butuma uyu mugezi uba umugezi wa cumi muremure ku isi.   Umusozo Kuva cyera, izi nzuzi zifatiye runini isi kandi zibumbatiye imiterere nyaburanga n’urusobe rw’ibinyabuzima, zigira kandi n’uruhare runini mu iterambere ry’ikiremwamuntu. N’ubwo bisa n’aho imigabane yose ihagarariwe muri uru rutonde, kuri uru rutonde nta migeze ikomoka mu burayi na Oseyaniya irimo.  

Inkuru zisekeje n’izitangaje zigutangiza 2025

Inkuru zisekeje n’izitangaje zigutangiza 2023 Umwaka w’ibihumbi bibiri na makumyabiri na gatatu (2023) ugiye gutangira. Ni iminsi micye cyane isigaye ibarirwa ku ntoki, Menya yaguteguriye inkuru zisekeje ndetse n’izitangaje zigufasha kwinjira neza muri mwaka wa 2023. Tekereza kuri ibi bibazo. Ni igihe kingana gite ushobora kumara utarikoza amazi? Ni amafaranga angahe wagura amapantalo abiri y’amakoboyi? Ese urukundo ufitiye umuryango wawe rwatuma ubabara ku bwawo? Muri iyi nyandiko turaza kubona inkuru zitandukanye zifite aho zihuriye n’ibi bibazo nabajije hejuru. 5. Umugabo ushobora kuba yarishwe no koga Umugabo wari uzwi ku izina rya Amou Haji byanavugwaga ko ari ‘umunyamwanda wa mbere ku isi’ yapfuye nyuma gato yo kubwirizwa koga. Bivugwa kandi ko Amou Haji yaretse gukaraba hashize imyaka mirongo itandatu n’irindwi (67) nyuma yo kwemeza ko bishobora kumukururira imyaku, ndetse bikaba byanamuviramo kumwica. Amou Haji ni umugabo wamaze imyaka 67 atarikoza amazi yicaye aho yabaga. – Ifoto: NY Post Ikibabaje ni uko mu by’ukuri yapfuye nyuma gato yo kwiyuhagira, nubwo nta gihamya igaragaza ko ari ukwiyuhagira byamwishe. Ibitangazamakuru bya Leta byavuze ko yapfuye afite imyaka imyaka 94, n’ubwo ibitangazamakuru byabanjirije ibimwerekeye muri Mutarama uyu mwaka byari byavuze ko afite imyaka 87. 4. Umubyeyi wabaswe no kwitera Tatuwaje Umubyeyi w’imyaka 45 witwa Melissa Sloan avuga ko “yabaswe” no kwishushanyaho, bizwi nko kwitera tatuwaje (“Tattoo”). Melissa Sloan avuga ko ngo yabuze akazi kubera ibishushanyo bitwikiriye umubiri we wose, ndetse no mu maso he. Melissa Sloan afite tatuwaje ku mubiri we wose, ndetse zimwe azisubiramo – Ifoto: The Sun Igitangaje kuri uyu mugore ni uko ngo kubera umwanya wo kwiyandikaho wamushiranye asigaye asubiramo tatuwaje zishaje. Akaba afite umwihariko wo kuba agendana urushinge rwa tatuwaje kuko aba ashobora kwiyandikaho igihe icyo aricyo cyose. Yavuze ko iyo ajyenda mu muhanda kandi abantu bashobora kuba bamureba nabi, ariko ngo ntibizamubuza kandi bidatinze azakomeza kwishyiraho ibindi gishushanyo ahagana munsi y’ijisho rye ry’i buryo. Ibi byamuviriyemo no kubura akazi kubera iyi mibereho. 3. Umusore ufite urukundo n’ubutwari bidasanzwe Ababyeyi bacu nibintu byiza byigeze kutubaho. Banyuze muri byinshi kugirango tubeho tukiri bato, ntibadutereranye. Ubu ni inshingano zacu kutabirengagiza cyangwa kubatererana igihe bageze mu zabukuru kuko nawe ntibakwirengagije mu bwana bwawe nk’uko uyu musore yabigenje. Inkuru yakwirakwiye kuri interineti (murandasi) ivuga umusore w’impunzi w’umuyisilamu (Mohamed Ayoub) wo muri Myanmar wanze gutererana ababyeyi be (nyina w’imyaka 65 na se w’imyaka 80) akiyemeza guhungana nabo. Mohammed Ayoub ahetse ababyeyi be ku rutugu mu bitebo bibiri. Icyo yakoze ni uko yafashe ibitebo bibiri kimwe akagishyiramo mama we ikindi akagishyiramo papa we ubundi akagishyira ku rutugu kugira ngo nabo bashobore guhunga Myanmar berekeza muri Bangladesh. Yakoze urugendo rw’ibirometero ijana na mirongo itandatu (160km) n’amaguru. Uru rugendo rwose rwamaze iminsi 7. 2. Umugabo w’amaguru arenze abiri Iyi si ni iy’ibitangaza, kimwe mu bimenyetso bikomeye harimo n’abantu nka “Frank Lentini” cyangwa “Francesco Lentini”, umuntu wavukanya amaguru atatu. Lentini yavutse mu 1889 muri Sicily mu gihugu cy’Ubutaliyani, kubera inenge yavukanye, Lentini yavutse afite ukuguru kwa gatatu kwari gutere iburyo bw’umubiri we ahagana ku kibero. Frank Lentini ni umugabo wari ufite amaguru atatu (3) n’ibindi bice byinshi by’inyongera. – Ifoto: Life in Italy Gusa uyu mugabo ibyari inenge byamuviriyemo umugisha, kuko uyu mugabo yaje kuba icyamamare mu kwiyerekana bizwi nka “Circus” muri America ndetse n’ahandi hatandukanye ku isi. Ibyo ntago bitangaje cyane kuko uyu mugabo usibye amaguru atatu, yari afite ikirenge ku ivi byose hamwe bikaba ibirenge bine (4), amano cumi n’atandatu (16), n’ibitsina bibiri (2) kandi byose bikora neza. 1. Amakoboyi amaze imyaka irenga ijana yaguzwe akayabo Birazwi neza ko umuntu ahaha bitewe n’uko yifite. None se ni amafaranga angahe wakishyura amapantalo abiri y’amakoboyi? Aha umubare wavuga byaterwa n’uko uhagaze mu mufuka. Ariko ndahamya ntashidikanya ko umubare wose waza mu mutwe wawe utagera kuri miliyoni zirenga ijana z’amafaranga y’u Rwanda (RWF 100,000,000+), noneho byisumbuyeho ku mapantalo yashaje. Ibi byabayeho cyane, kuko mu gihugu cya America, amapantalo abiri yo mu bwoko bwa Levi Strauss yavumbuwe mu bwato bwarohamye nyanja ya Atlantic mu 1857 yagurishijwe ibihumbi ijana na cumi na bine by’amadolari ($114,000), ubwo ni miliyoni zirenga ijana na makumyabiri z’amanyarwanda. Imwe mu makoboyi amaze imyaka 165 yaguzwe akayabo (Iburyo) – Ifoto: New York Times Ni amafaranga angahe waba ufite kugira ngo wikure akayabo k’aya mafaranga ugura amapantalo amaze imyaka irenga ijana na mirongo itandatu n’itanu (165)? Wakoze gusoma iyi nkuru, niba ukunze iyi nyandiko cyangwa se ufite igitekerezo ushaka kongeraho, wasiga ubutumwa muri comment ahagana hasi tukungurana ibitekerezo.

Indwara 10 Zihitana Abantu Benshi ku Isi

Mu buzima bw’abantu n’ibindi binyabuzima bitandukanye, indwara nazo ni igice kimwe umuntu adashobora kwirengagiza. Indwara zishobora kugira ingaruka zitari nziza ku buzima bwawe, cyane cyane iyo utazirinze cyangwa ngo uzivuze. Icyakora, ntabwo indwara zose zifite ubukana bungana, zimwe zirakarishye (zifite ubukana bwinshi) izindi ziroroheje. Ndetse zimwe muri zo zugarije isi ku buryo buri mwaka zihitana ama miliyoni y’abantu (Yego wasomye neza, hari indwara zihitana abantu babarirwa mu ma miliyoni). Muri iyi nyandiko ya Menya, turareba ku ndwara 10 za mbere zihitana abantu benshi zikaba zikomeje gushyira mu kaga ubuzima bw’abatuye isi. 1. Indwara y’umutima Ku isonga ry’imibare y’impfu, indwara z’umutima-damura, harimo n’indwara z’umutima ndetse na stroke, zihitana abantu babarirwa miliyoni 17.9 buri mwaka. Kimwe mu bitera iyi ndwara harimo kudakora imyitozo ngororamubiri no kutagendagenda, imirire mibi, rimwe na rimwe ikaba ishobora no guhererekanwa (heredity). Bimwe mu byagufasha kwirinda iyi ndwara harimo gukora imyitozo ngororamubiri, kurya neza (indyo yuzuye), no kwirinda kunywa itabi. 2. Kanseri Kanseri zigira imiterere itandukanye bitewe n’aho iturutse ku (mu) mubiri w’umuntu. Intambara irakomeje mu kurwanya no gukumira iyi ndwara yibasira impande zose z’umubiri wa muntu. Ijambo ‘kanseri’ ritera ubwoba, kandi birakwiriye, kuko rivuga ko abantu bagera kuri miliyoni 10 buri mwaka bapfa bazize iyi ndawara. Iterambere mu bushakashatsi ndetse n’uburyo bwo gutahura hakiri kare iyi ndwara biri mu bishobora gutanga ibisubizo birambye mu guhashya iki cyago. 3. Indwara Zifata Ubwonko Abantu babarirwa muri za miliyoni amagana ku isi bibasirwa indwara zifata ubwonko. Indwara zifata ubwonko, harimo na Alzheimer na Parkinson, zica abantu miliyoni 9 buri mwaka. Ubushakashatsi mu buryo bw’ibanze, uburyo bwo gutahura hakiri kare, hamwe nubuvuzi buvura nibyingenzi mugukemura ibyo bibazo bigoye kandi byangiza. 4. Indwara z’ubuhumekero Indwara z’ubuhumekero karande, zikubiyemo indwara nka asthma, zihitana abantu miliyoni 3.9 buri mwaka. Izi ndwara zibasira intege nke za sisitemu z’ubuhumekero, cyane cyane mu bakiri bato cyane n’abari mu zabukuru, bishimangira akamaro mu gukingira abana. 5. Indwara z’ubuhumekero zo hepfo (COPD) Indwara zidakira zifata ibihaha (COPD) n’izindi ndwara zandurira mu myanya y’ubuhumekero nka Asthma zihitana abantu miliyoni 3.23 buri mwaka. 6. Diyabete Diyabete ni indwara nayo itiyoroheje kandi bucece, diyabete n’ibibazo byayo bituma abantu bagera kuri miliyoni 1.5 bapfa buri mwaka. Guhindura imibereho, kwisuzumisha cyangwa kwisuzuma kenshi, hamwe n’ubuvuzi bworoshye ni ngombwa mu gucunga no gukumira indwara ya diyabete. 7. Indwara z’impiswi Nubwo akenshi bishobora kwirindwa, indwara zimpiswi zikomeje kwibasira abaturage batishoboye, bigatuma abantu miliyoni 1.5 bapfa buri mwaka. Gukoresha amazi meza, kunoza isuku, hamwe n’ubukangurambaga ni bimwe mu bintu by’ingenzi byafasha mu kurwanya no gukumira izo ndwara. 8. Igituntu Igituntu, indwara imaze imyaka, ikomeje kuba ikibazo cy’ubuzima ku isi, gitera impfu zigera kuri miliyoni 1.5 buri mwaka. Iyi ndwara yandura vuba kandi ifite ubukana budasanzwe. Kurwanya igituntu nabyo birasaba hifashishijwe ubukangurambaga, gusuzuma, no gukumira ikwirakwira ry’iyi ndwara. 9. Virusi itera SIDA (VIH) N’ubwo hari intambwe igaragara mu iterambere ry’ubuvuzi ndetse no kurwanya no gukumira indwara , virusi itera SIDA iracyateye impungenge ku buzima bw’abatuye isi cyane ibihugu biri mu nzira y’amajyambere. Hafi buri mwaka hapfa abantu bagera ku bihumbi magana atandatu mirongo itatu (630,000), ibi bigaragaza ko ukwiye kwitondera iyi ndwara ukayirinda. Ibi bivuze ko udakwiye kwishora mu byago byagushyira mu kaga ko kwandura virusi itera SIDA. Zimwe mu nzira zo guhashya iyi ndwara harimo ubukangurambaga ku bukana bw’iyi ndwara no gushishikariza abantu kuyirinda, ndetse n’ubuvuzi bufasha abantu banduye mu kugabanya ubukana bw’iyi ndwara. 10. Malariya Indwara ya malariya yanduye ikoresheje imibu, ikomeje kuba ikibazo cy’ubuzima rusange, bigatuma abantu bagera ku 608,000 bapfa buri mwaka. Gukoresha inzitiramubu, kurwanya ibintu byose bikurura imibu ishobora gutera iyi ndwara, ndetse no gufata imiti ivura iyi ndwara, ni bimwe mu bisubizo byo kurwanya iyi ndwara. Umusozo Igihe cyose indwara twavuze hejuru zigihitana amamiliyoni y’abantu hakenewe imbaraga zikenewe nyinshi mu gukura ubuzima bwa benshi batuye isi buve mu kaga. Ibi bizashoboka binyuze mu bushakashatsi, ubukangurambaga, no guhuza imbaraga mu mpande zose z’isi. Ariko nanone nta gikozwe bishobora kuba bibi kurushaho. Wakoze gusoma iyi nkuru, niba ukunze iyi nyandiko cyangwa se ufite igitekerezo ushaka kongeraho, wasiga ubutumwa muri comment ahagana hasi tukungurana ibitekerezo.

Kubera iki tutanganya amahirwe mu buzima?

Amahirwe ni iki mbere na mbere? Ni igombana ry’ikintu kitagizwemo uruhare ngo kibe. Ngenekereje ni uburyo ikintu icyo aricyo cyose kibaho ariko nta ruhare bakigizemo. Ni ikibazo kitagoye kandi nanone kigoye kugisubiza. Igisubizo cyoroshye ni kimwe “Ntago twavutse kimwe rero imibereho nayo ntigomba kuba imwe“. Ujya wicara ukibaza uti “kuki ntameze nka runaka?” Cyangwa ukavuga uti “uwangira nka runaka”. Nimvuga amahirwe utekereze imibereho, imyitwarire cyangwa se imigirire ya muntu ndetse n’inzira y’ubuzima. Muri iyi minsi nibwo usigaye ubona ko abantu basigaye baharanira kumera nka bagenzi babo mu buryo bumeze nko kwigana. Urakaza neza kuri Menya, uyu munsi twaguteguriye inkuru itandukanye n’izo usanzwe umenyereye kuri uru rubuga ariko nayo twizeye tudashidikanya ko iri bukogwe neza. Ese hari icyo byahindura turamutse tugira amahirwe angana mu buzima? Reka nguhe urugero. Tekereza ufashe abantu bose ukabaha amafaranga angana, ukabaha ibintu byose by’ibanze nko kurya, kuryama no kwambara ku buryo bungana. Ubu hari icyo byahindura? Reka mvuge yego kandi mvuge na oya. Oya, umuntu aho ava akagera akunda kuba ashaka kugira aho agera harenze aho yari ari. Muri uku kubikora nibwo abantu tugenda tunyura mu mayira atandukanye. Nibwo uzabona abakurikira intego zabo ntibazigereho, hakaba abazigezeho ndetse n’abazirenga. Ibi byose ni uruhererekane rw’ibyifuzo tuba dufite bitandukanye. Uti kubera iki? Ndaguha urundi rugero. Tekereza abantu twese dufite intego zo kuzaba abaganga? Ubu se twabaho twivuxa ubuzima bwose? Twabaho dute nta muhinzi? Ibi byatuma tubura abaduha izindi serivisi, nyamara bikarangira izo serivisi nazo tuzikeneye tukazibura. Usibye kuba tubaye tugize amahirwe angana mu buzima byatuma ntagikorwa cyangwa se bigatuma icyo twitaga amahirwe cyangwa se intego biba ibintu bisanzwe, turamutse tugize imibereho imeze kimwe bishobora guteza ikibazo cy’imibereho n’ubundi bikongera bigatuma habaho icyo twita ubusumbane. Muri macye, tubaye tunganya ubushobozi bwose ubwo bushobozi bwaba bumeze nk’uko umwuka duhumeka umeze, ntawakwima umwuka ketse ashaka kukwica ariko ubundi umwuka duhumeka ni ikintu twese dufite niyo mpamvu tutawutindaho kubera ko ari ikintu twese duhuriyeho. Ni izihe ngaruka zo zo kwifuza amahirwe y’undi cyangwe kwisanisha nawe? Ntago wahatira amahirwe cyangwa umugisha kuza, inzira zacu mu buzima zirahabanye, rero n’amahirwe uburyo atuferaho nabyo birahabanye. Kwisanisha n’undi ni ukuba wagerageza kumera nka runaka cyangwa se ukigana imibereho, imiterere cyangwa imyumvire ye haba imwe n’imwe cyangwa yose. Ibi byahozeho ariko byafashe indi ntera muri ibi bihe byo kwaduka kw’ikoranabuhanga n’imbuga nkoranyambaga, ugasanga runaka yambaye iki kubera ko hari umuntu yabonye kuri Instagram cyangwa TikTok. Kwisanisha n’undi bigira ingaruka ku mibereho y’ubikoze zishobora kuba nziza cyangwa se mbi ariko usanga muri iyi minsi tugezemo abenshi bibaviramo ingaruka mbi. Kubera iki? Gushaka kwisanisha na mugenzi wawe ni ibyo kwitondera kuko bishobora kugira ingaruka. Abenshi mu bisanisha na bagenzi babo ntibakunze kubigiriramo amahirwe bitewe n’impamvu ntarondora ariko zose zikubiye mu kintu kimwe “amahirwe y’abantu ntago angana”. Ukuri ni ukuhe? Kuba tutanganya amahirwe kuri bamwe hari impamvu nyinshi, hari ibyo kamere yajyennye umuntu atasimbuka kubera ko ari umuhamagaro, kimwe n’uko hari ibyo duterwa n’isi n’abantu. Ntago twese tugira urugendo rw’ubuzima rumeze kimwe, wa mugani “mu gitabo cy’ubuzima buri wese agira ipaji ye kandi itandukanye n’iya mugenzi we”. Ibi bituma umwe azaba umwarimu, undi akaba umuganga, undi akaba umusirikare cyangwa se akaba umushoferi… gutyo gutyo. Rero izi nzira zose ducamo zibamo amahirwe kimwe n’uko zibamo ibizazane (ibinaniza) bitandukanye bitewe n’igihe ahantu n’ibindi byinshi. Uburyo bworoshye ni ukwemera umuhamagaro wawe niba ari ibibazo unyuzemo ugaharanira kubicamo gitwari, wahura n’ibisubizo (imigisha) ugaharanira kubibyaza umusaruro uko ushoboye kose byaba byiza ukayisakaza no ku bandi. Wakoze gusoma iyi nkuru, niba ukunze iyi nyandiko cyangwa se ufite igitekerezo ushaka kongeraho, wasiga ubutumwa muri comment ahagana hasi tukungurana ibitekerezo.